O nieprzetłumaczalności językowej oraz kulturowej wspominaliśmy już przy temacie frazeologizmów w tłumaczeniach. Zagadnienie to jednak wciąż wzbudza ogromne dyskusje i jest poddawane ciągłym wątpliwościom.
„Nieprzetłumaczalność” – mit czy fakt?
Nieprzystawalność języków, także tych spokrewnionych ze sobą, sprawia, że kompletny przekład staje się niemożliwy do wykonania bądź w znacznym stopniu utrudniony. Wiąże się to zarówno z nieprzetłumaczalnością językową, jak i z kulturową. Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy słowa/zdania nie posiadają swoich ekwiwalentów w innym języku. Wśród niemożliwych do zastąpienia elementów wylicza się między innymi struktury syntaktyczne, tradycje kulturowe oraz społeczne zwyczaje.
Zjawisko nieprzetłumaczalności jest więc stałym problemem, którego nie da się uniknąć. Ponadto, język jest żywy, zmienia się z biegiem czasu.
Ciekawa jest natomiast opinia, że najczęściej to właśnie sam tłumacz decyduje o nieprzetłumaczalności – często związane są z tym jego niedostateczne kompetencje w zakresie języka oraz znajomości kulturowego tła.
Tłumacz jako mediator
Każdy tekst może być odbierany subiektywnie – nie inaczej jest przy wykonywaniu tłumaczeń. Uzyskany przekład staje się więc interpretacją oryginału. Jak ta interpretacja ma się do nieprzetłumaczalności? Tłumacz, zachowując odpowiednią formę oraz styl tekstu źródłowego, przekształca go zgodnie z kulturą tekstu docelowego. Tłumaczenia pisemne dopuszczają także pozostawienie nieprzetłumaczalnych fragmentów w oryginale, a jedynie opatrzenie ich przypisem z odpowiednim wyjaśnieniem.
Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku tłumaczeń ustnych. Interpretator nie może sobie pozwolić na pominięcie zdania lub powtórzenia go w oryginalnym języku i próbę wyjaśniania poszczególnych fragmentów – najzwyczajniej w świecie nie ma na to czasu. Najlepszym wyjściem będzie tu przysłowiowe trzymanie głowy na karku i przedłożenie kontekstu w sposób możliwy do przyjęcia oraz zrozumiały dla słuchaczy.
Bariery językowe oraz kulturowe rzeczywiście mogą sprawić, że tłumaczenie konkretnego tekstu wydaje się być niemożliwe. Niemniej jednak, niezależnie od wspomnianych trudności, zadaniem tłumacza jest jak najrzetelniej oddać to, co autor miał na myśli.
Tłumacz staje się więc swego rodzaju mediatorem. Jest odpowiedzialny za właściwie zrozumienie obcojęzycznego materiału i jednocześnie za przekazanie go zgodnie z aspektem kulturowym oraz uwarunkowaniem gramatycznym.
