Berlineo

Mamy wrażenie, że wiele osób wyobraża sobie pracę tłumacza jako wprowadzanie tekstu w edytorze tekstu. Jednak aby zagwarantować wysoką jakość przekładu, każdy projekt realizowany przez profesjonalną agencję tłumaczeniową wspomagany jest potężnymi programami zwanymi narzędziami CAT (en. Computer-Assisted Translation; pl. tłumaczenie wspomagane komputerowo). Czym więc są narzędzia CAT? Dlaczego są takie istotne? Odpowiedzi na te oraz wiele innych pytań znajdziesz w poniższym wpisie.

Narzędzia wspierające tłumaczenia to programy przeznaczone specjalnie dla biur tłumaczeń, tłumaczy oraz lingwistów zajmujących się zawodowo tłumaczeniami pisemnymi. Ich podstawową funkcją jest wspieranie tłumaczy w zakresie wydajności oraz jakości tłumaczeń. Poza tym za pomocą narzędzi CAT biura tłumaczeń oraz tłumacze mają możliwość zapisywania i przechowywania wszystkich tłumaczeń pisemnych w jednym miejscu.

Powszechnie uważa się, że narzędzia wspomagające tłumaczenia (narzędzia CAT) wykonują tłumaczenia bez udziału człowieka - podobnie jak tłumaczenia maszynowe. Nic bardziej mylnego. Prawda jest taka, że tworzą one zaawansowane środowisko tłumaczeniowe, które pomaga biurom tłumaczeń i tłumaczom realizować usługi tłumaczeniowe. Dzięki temu przyspiesza procesy tłumaczeniowe. W żadnym wypadku nie wykonuje pracy za tłumaczy.

Narzędzia CAT rozwijane są od wielu lat. W przeszłości działały offline jako programy instalowane lokalnie na komputerach agencji tłumaczeniowych i tłumaczy freelancerów. Aktualnie większość producentów udostępnia platformy tłumaczeniowe działające online umożliwiające elastyczne zarządzanie projektami oraz pracę nad tłumaczeniem niezależnie od miejsca przebywania tłumacza lub zespołu tłumaczy.

Poza tym narzędzia CAT działające jako usługi webowe umożliwiają pracę wielu niezależnych tłumaczy nad jednym dużym projektem tłumaczeniowym. Nie było to możliwe w przeszłości, gdy rozproszeni tłumacze nie mieli dostępu do wspólnej pamięci tłumaczeniowej i glosariusza, a z całą pewnością realizacja złożonych projektów wymagała większych nakładów pracy na ujednolicenie przekładu.

Narzędzia CAT obejmują co do zasady trzy podstawowe moduły. Są nimi pamięć tłumaczeniowa, glosariusze oraz zarządzanie projektami. Należy przy tym wspomnieć o możliwości opracowywania wielu formatów czy zapewnieniu wysokiego poziomu spójności tłumaczeń. Przyjrzyjmy się dokładnie wszystkim tym modułom, funkcjom oraz zaletom profesjonalnego oprogramowania dla biur tłumaczeń.

Pamięć tłumaczeniowa

Pamięć tłumaczeniowa (translation memory lub TM) to baza danych, w której przechowywane są wszystkie zdania źródłowe wraz z ich tłumaczeniami powstałymi podczas poprzednich projektów. Tłumacze pracujący nad każdym zleceniem mają dostęp do wcześniejszych tłumaczeń wykonanych dla danego klienta. W pamięci tłumaczeniowej zapisywane są segmenty tekstu. Są to z reguły zdania, nagłówki, pojedyncze zwroty lub słowa.

Jej zastosowanie przynosi wiele wymiernych korzyści:

• Tłumacze nie muszą tłumaczyć tych samych zdań dwa razy, co pozwala na skrócenie czasu tłumaczenia;
• Wszystkie poprzednie tłumaczenia zapisane są w pamięci tłumaczeniowej, co zapewnia spójność przyszłych projektów tłumaczeniowych. Narzędzia CAT w znacznym stopniu przyczyniają się do poprawy jakości tłumaczeń pisemnych;
• Wszystkie wpisy dokonywane w pamięci tłumaczeniowej są natychmiast dostępne dla innych, co ma znaczenie w przypadku dużych projektów, nad którymi pracują całe zespoły tłumaczy.

Jak już wspomniano, wpisy (segmenty) zapisywane w pamięci tłumaczeniowej składają się z treści oryginalnej oraz jej tłumaczenia. Jako segment należy rozumieć unikalną jednostkę treści, która występuje w tekście do tłumaczenia. Im więcej segmentów zapisanych jest w pamięci tłumaczeniowej, tym pamięć jest bardziej różnorodna i bogatsza.

Jeżeli w nowym dokumencie do tłumaczenia znajduje się segment, który wcześniej został zapisany w pamięci tłumaczeniowej, narzędzie CAT automatycznie to odkryje i natychmiast podpowie tłumaczowi odpowiednie tłumaczenie. W zależności od algorytmów wyszukiwania różnych producentów narzędzi CAT istnieją różne zakresy zgodności tłumaczenia zapisanego w pamięci tłumaczeniowej z nową treścią.

Co do zasady wyróżnia się jednak cztery zakresy:

• Zgodność kontekstualna (lub trafienie kontekstualne / 101% Match) - w takim przypadku nie tylko treść segmentu zgadza się w 100%, ale także cały kontekst jest identyczny. Mówiąc dosłownie zarówno aktualne zdanie, jak również segment poprzedzający oraz następujący zgadzają się z wcześniej wykonanym tłumaczeniem. Do tego typu trafień zalicza się zazwyczaj nagłówki, treści tabeli, tytuły, treści aktualizowanych dokumentów lub standardowych dokumentów w obrębie danego koncernu. Gdy tłumacz natrafi na zgodność kontekstualną, może przekopiować tłumaczenie zapisane w pamięci tłumaczeniowej bez wprowadzenia jakiejkolwiek zmiany.
• Zgodność 100% (100% Match) to segment, który jest zgodny z wpisem w pamięci tłumaczeniowej pod względem treści oraz formatowania. W takiej sytuacji kontekst zdania nie jest zgodny z pierwotnie tłumaczoną treścią, więc niezbędne jest przeanalizowanie proponowanego tłumaczenia. W większości przypadków tego typu trafienia nie wymagają wprowadzania jakichkolwiek zmian w tłumaczeniu, niemniej jednak tłumacz musi zachować czujność.
• Fuzzy Match - pewna część nowego zdania (segmentu) jest zgodna z pierwotnie tłumaczoną treścią. W zależności od stopnia podobieństwa tłumacz musi dostosować istniejące tłumaczenie lub przetłumaczyć nowy segment od nowa. Trafienia typu Fuzzy Match dzielą się na 4 grupy: 95-99%, 85-94%, 75-84% oraz 50-74%.
• Brak zgodności (No match) oznacza, że cały segment wymaga opracowania tłumaczenia od podstaw.

Glosariusz

Glosariusz (Termbase lub TB) to przeszukiwalna baza danych z pojęciami z co najmniej dwóch językach zintegrowana z narzędziami CAT. Glosariusze przypominają słowniki. Zawierają wpisy obejmujące pojedyncze słowa lub wyrażenia, które często występują w tekście lub na przestrzenni wielu dokumentów od jednego klienta. W przeciwieństwie do pamięci tłumaczeniowej, w której zapisywane są całe segmenty, w glosariuszu przechowywane są wpisy zawierające terminologię.

Glosariusz jest więc specjalnym rodzajem pamięci tłumaczeniowej. Wpisy w glosariuszu można opatrzyć dodatkowymi informacjami referencyjnymi lub dotyczącymi użycia danego pojęcia. Podczas tłumaczenia glosariusz podpowiada tłumaczowi zastosowanie odpowiedniej specyficznej terminologii, która została wcześniej określona - albo przez klienta albo jednego z tłumaczy podczas realizacji poprzednich zleceń.

Dlaczego glosariusze odgrywają ważną rolę w procesie tłumaczenia? Zamiast szukać znaczenia określonego pojęcia oraz jego tłumaczenia w Internecie, słownikach czy pamięci tłumaczeniowej, tłumacze mogą uzyskać pomoc z glosariusza, którego wpisy wyświetlane są w okienku roboczym programu CAT. Dzięki zastosowaniu glosariuszy zintegrowanych z platformami CAT można znacznie skrócić czas tłumaczenia, a tym samym zwiększyć wydajność tłumaczy. Pod warunkiem wprowadzenia do niego odpowiednich wpisów.

Zarządzanie projektami tłumaczeniowymi

Kierownicy projektów w biurach tłumaczeń są odpowiedzialni za projekty tłumaczeniowe klientów biura. Dzięki narzędziom CAT ich praca stała się wiele wygodniejsza, bardziej przejrzysta i znacznie wydajniejsza. Moduł zarządzania platform CAT to potężne narzędzie, dzięki któremu skomplikowane i złożone projekty zostają podzielone na wiele prostych zadań.

Każdy projekt tłumaczeniowy, niezależnie od wielkości zlecenia, wymaga wprowadzenia kilku podstawowych danych oraz plików. Należy do nich nazwa klienta, uzgodniony z klientem termin dostawy, dokumenty do tłumaczenia, ewentualne materiały referencyjne.

Kolejnym krokiem jest przypisanie lub utworzenie nowych albo import dostarczonych przez klienta pamięci tłumaczeniowych, glosariuszy oraz przydzielenie zadań odpowiednim tłumaczom i korektorom.

Powyższy opis może sprawiać wrażenie, jakoby zarządzanie projektami tłumaczeniowymi było sprawą banalnie prostą. W istocie znaczna część zleceń nie jest specjalnie skomplikowana. Jednak zdarzają się projekty bardzo złożone - obejmujące dziesiątki plików, które wymagają równoległego tłumaczenia na kilkanaście języków. Podobnie sprawa się ma w przypadku projektów lokalizacyjnych. Ale to jest temat na osobny wpis.

Należy jednak pamiętać, że biura tłumaczeń obsługują dziesiątki klientów i każdego miesiąca obsługują dziesiątki mniejszych i większych zleceń. Zaawansowane narzędzie do zarządzania pracą wszystkich współpracujących tłumaczy to dziś więcej niż połowa sukcesu.

Wspierane formaty plików

Gdyby tłumaczeni nie korzystali z narzędzi CAT, mogliby opracowywać tłumaczenia wyłącznie konwencjonalnych i edytowalnych formatów plików, takich jak edytory tekstu czy arkusze kalkulacyjne lub prezentacje multimedialne. Jednak coraz więcej zleceń obejmuje pliki o formatach, które niejednokrotnie wymagają nie tylko specjalistycznego (a zarazem kosztownego) oprogramowania, ale również umiejętności jego obsługi.

Narzędzia CAT są stale rozwijane i udoskonalane, aby obsługiwać te rodzaje plików, na które jest zapotrzebowanie. Należą do nich między innymi formaty pakietu Office, HTML, InDesign, DWG czy integracja z platformami zarządzania treścią (WordPress).

Lista wspieranych przez Berlineo formatów plików:

• .doc, .docx, .dot, .dotx, .docm, .dotm, .rtf, .ppt, .pptx, .pot, .potx, .pptm, .potm, .xls, .xlsx, .xlt, .xltx, .xlsm, .xltm
• Google dokumenty, arkusze i prezentacje zaimportowane za pomocą Google Drive Connector są konwertowane do formatu MS Office
• .htm, .html
• .idml, .icml, .mif (version 8 and above only), .psd, .svg
• .ttx (pre-segmented), .sdlxliff
• .xml, .xhtm, .xhtml, Android .xml
• .xliff (1.2),.xliff (2.0), .xliff for WordPress, mqxliff (MemoQ xliff), tmx
• .dita, .ditamap
• .md, .markdown
• .catkeys, .csv, (Magento).csv, DocBook (.dbk), .desktop, (Mozilla).DTD, .epub, (Joomla).ini, .json, .lang, .Plist, .po, .properties, (Java).properties, .rc, .resx, .srt (Windows-1252), .strings, .sbv, .sub (SubViewer only), .ts, .txt, .vtt, .wiki, .yaml
• .tag, .xtg
• .zip

Narzędzia CAT to nie tylko niezastąpiona pomoc dla tłumaczy, ale także bezpośrednie korzyści dla klientów w zakresie skrócenia czasu opracowania przekładu, kosztów związanych z tłumaczeniami w firmie oraz jakości.

Redukcja kosztów tłumaczeniowych

Załóżmy, że chcesz przetłumaczyć dokument o objętości 1000 słów (czyli około 4 standardowych stron maszynopisu). W określonych przypadkach nie musisz płacić za tłumaczenie wszystkich 1000 słów. Płacisz pełną cenę za słowo wyłącznie za treści, które są nowe. To znaczy za słowa, które tłumacz naprawdę musi przetłumaczyć. Nie płacisz 100% stawki jednostkowej za zdania, które już zostały zapisane w pamięci tłumaczeniowej.

Stawka za słowo jest różna w zależności od stopnia podobieństwa aktualnie tłumaczonych treści do tych tłumaczonych wcześniej i zapisanych w pamięci tłumaczeniowej. Oto prosty przykład: W twoim dokumencie o objętości 1000 słów całkowicie nowe treści (brak dopasowania) stanowi 450 słów, Fuzzy match to 300 słów, a trafienia kontekstualne to 250 słów.

Pełną stawkę płacisz tylko za 450 słów (nowe treści), za Fuzzy match przyjmijmy 70% stawki (nie rozbijając już na wyszczególnione powyżej cztery zakresy), a w przypadku trafień kontekstualnych 20%. Stosując poniższe proste obliczenie możemy łatwo wyliczyć, za ile słów faktycznie zapłacisz w przypadku tego zlecenia:

Jest to wprawdzie pewne uproszczenie, ponieważ co do zasady dla każdego zakresu Fuzzy match stosowany jest osobny mnożnik. Niemniej jednak przyjmując, że stawka za słowo unikalne (brak dopasowania) wynosi 0,18 PLN netto, za 1000 słów zapłaciłbyś 180,00 PLN netto. Jednak przy powyżej wskazanych dopasowaniach opłata obejmuje wyłącznie 710 słów, więc koszt wyniesie 127,80 PLN netto. To oszczędność rzędu 52,20 PLN netto.

Jednostki, stawki i wybieranie najkorzystniejszej oferty

W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że biura tłumaczeń często wykorzystują niewiedzę klientów w tym zakresie. Nie informują ich o zaletach narzędzi CAT, z których w dzisiejszych czasach korzystają wszystkie profesjonalne agencje. Oferują za to niską stawkę jednostkową, co na pierwszy rzut oka sugeruje, że ich oferta jest bardzo konkurencyjna.

Do tego dochodzą jeszcze różne jednostki rozliczeniowe - słowa źródłowe, strony tłumaczeniowe czy wyceny za komplet niewyszczególniające jednostki. Takie zamieszanie może sprawić, że klienci nie będą mogli podjąć racjonalnej decyzji o wyborze najlepszego podwykonawcy.

Korzystając z powyższego przykładu spróbuję szybko wyjaśnić kilka podstawowych zasad:

• cena jednostkowa wynosząca 0,18 PLN netto za słowo to 45,00 PLN netto za stronę tłumaczeniową
• tekst o objętości 1000 słów stanowi w przeliczeniu 4 strony standardowe
• koszt tłumaczenia 4 stron z wykorzystaniem CAT w wysokości 127,80 PLN netto przekłada się na cenę 31,95 PLN netto za stronę

Każda oferta na tłumaczenie nieuwzględniająca narzędzi CAT, w której stawka jednostkowa za stronę jest wyższa niż 31,95 PLN netto (0,13 PLN netto za słowo), jest wbrew pozorom mniej korzystna niż oferowane 45,00 PLN netto / strona (0,18 PLN netto / słowo).

Wprawdzie jeżeli zlecasz tłumaczenia dokumentów o niewielkiej objętości kilka razy w roku, oszczędności wynikające z zastosowania narzędzi CAT nie będą oszałamiające. Jednak z drugiej strony każda oszczędność jest wartością dodaną. Niezależnie od tego czy reprezentujesz firmę z sektora MŚP, duże lokalne przedsiębiorstwo czy międzynarodowy koncern, każda zaoszczędzona złotówka jest istotna. W przypadku tych ostatnich klientów, którzy tłumaczą setki bądź tysiące stron w skali roku, redukcja kosztów potrafi zrobić wrażenie. Widać to bardzo dobrze na poniższym zrzucie ekranu:

W tym przypadku ponad 80% treści powtarza się w obrębie materiału do tłumaczenia. Kolejne 6,8% to treści Fuzzy match z zakresu 95%-99%. W efekcie końcowym klient płaci całą stawkę za 1882 słów (6,26 stron) zamiast za 8582 słów (27,42 stron). To ewidentna oszczędność. Nie wspominając o skróceniu czasu realizacji zleceń. 

Skrócenie czasu opracowania tłumaczeń

W powyższym akapicie wykazano, że klienci mogą sporo zaoszczędzić, jeżeli ich dostawca usług tłumaczeniowych wykorzystuje narzędzia CAT. Podobnie jest z czasem potrzebnym na realizację tłumaczeń pisemnych wspieranych komputerowo. Łatwo sobie wyobrazić, że przetłumaczenie 1882 słów musi siłą rzeczy zająć mniej czasu niż przekład treści o objętości 8582 słów.

Skrócenie czasu opracowania tłumaczenia jest wyraźnie widoczne w przypadku podobnych dokumentów lub aktualizacji tekstów, na przykład umów czy instrukcji obsługo. Niestety nie będą mogli w pełni doświadczyć tego klienci, którzy zamawiają tłumaczenie pierwszy raz w danym biurze tłumaczeń.

Jeżeli nie jesteś zadowolony z usług swojego bieżącego dostawcy usług tłumaczeniowych, ale nie chcesz stracić tworzonej od dłuższego czasu pamięci tłumaczeniowej, zapoznaj się z artykułem na temat możliwości eksportu TM.

Wady narzędzi CAT

Jak każde rozwiązanie również narzędzia CAT mają swoje wady. Wspomniana powyżej segmentacja tekstu na zdania (równoważniki zdań, słowa lub zwroty) jest koniecznością i zarazem pewną niedoskonałością. Cały tekst jest bowiem podzielony na krótsze fragmenty, co zaburza w pewnym sensie jego postrzeganie przez tłumacza. Niedoświadczeni tłumacze mogą intuicyjnie tłumaczyć segment po segmencie jako niezależne jednostki, a nie jako części całości.

W przypadku Memsource problem ten częściowo wyeliminowano poprzez udostępnienie okienka podglądu oryginału. Częściowo, ponieważ podgląd ma sens w przypadku standardowych formatów pakietów biurowych. Rozwiązanie nie sprawdza się podczas opracowywania dokumentów .IDML (Adobe InDesign) czy treści wyeksportowanych z witryn internetowych. Możliwe, że niebawem któryś z dostawców umożliwi live view strony WWW. Wtedy nie będzie konieczności przeskakiwania między oknami i przeszukiwania danej strony.

Poza stałym rozwojem narzędzi typu CAT tłumacze pisemni są uświadamiani w zakresie problematycznych kwestii. Już na studiach filologicznych ukierunkowanych na tłumaczenia studenci mają styczność z różnymi platformami tłumaczeniowymi. To bardzo dobry pomysł. Gdy już zaczną swoją zawodową przygodę z tłumaczeniami, będą przygotowani pod względem znajomości technologicznych rozwiązań i pomocy. A to stanowi połowę skucesu.